Smog jest gorącym tematem, zwłaszcza w momencie, w którym zaczyna się sezon grzewczy i zanieczyszczone powietrze dosłownie widać gołym okiem. Nie wspominając już o tym, że w powietrzu unosi się nieprzyjemny zapach spalenizny. O tym czym jest smog wiemy, ale jaki ma on wpływ na płód? Jakie możliwości ochrony przed smogiem ma kobieta w ciąży?
Smog powraca jak bumerang każdej zimy, kiedy rozpoczyna się sezon grzewczy. Mimo licznych rządowych dopłat do wymiany pieców, przypominaniu w mediach o tym, aby nie palić śmieciami, smog nadal jest obecny w powietrzu. Ale nie tylko sezon grzewczy powoduje smog – odpowiedzialne są za niego również spaliny samochodowe oraz zakłady przemysłowe. Wyróżnia się dwa rodzaje smogu:
- fotochemiczny – powstający w wyniku nasłonecznienia – obecne są w nim tlenki azotu i węgla oraz węglowodory, które pod wpływem promieni ulegają przemianom chemicznym tworząc nadtlenki;
- kwaśny – inaczej mgła przemysłowa. Powstaje w wilgotnym powietrzu, które jest silnie zanieczyszczone kwaśnymi gazami – tlenkiem siarki, dwutlenkiem węgla, pyłami węglowymi. W Polsce mamy z nim do czynienia w sezonie grzewczym. Niestety w Małopolsce jest on dobrze widoczny w powietrzu.
Smog jest bardzo szkodliwy dla zdrowia – pyły zawieszone w powietrzu są silnie alergizujące, przez co sprzyjają napadom astmy oraz zwiększają zapadalność na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP). Dodatkowo związki obecne w smogu działają kancerogennie, przyczyniając się do rozwoju raka płuc oraz zaostrzenia chorób układu oddechowego – zapalenia oskrzeli i niewydolności oddechowej. Wpływa także na układ krążenia oraz układ nerwowy.
Wpływ smogu na płód
Dzieci, które w okresie prenatalnym były narażone na długotrwałe oddziaływanie smogu mają większe problemy z koncentracją, pamięcią i uwagą. Mogą także urodzić się z niższą masą urodzeniową – badania naukowe dowodzą, że masa urodzeniowa jest średnio niższa o 128 g, obwód główki jest mniejszy średnio o 0,3 cm, a długość ciała o 0,9 cm. Badania przeprowadzono w 2000 roku m.in. właśnie w Krakowie, do badań pobierano krew pępowinową od kobiet, które mieszkały w mieście i były narażone na smog. Wykazano, że łożysko nie stanowi bariery ochronnej dla płodu, gdyż stężenie toksyn było takie samo u matek, jak i u dzieci.
Niestety kolejne badania, przeprowadzone na University of Utah Health, wykazały, że kobiety oddychające zanieczyszczonym powietrzem są bardziej narażone na poronienie. W trakcie badania przebadano 1300 kobiet, których średnia wieku wynosiła 28 lat i które straciły ciążę nie starszą, niż 20 tygodni. Porównując czas poronienia a unoszące się w powietrzu cząstki pyłów PM10 oraz PM2,5 wykazano, że do poronień dochodziło o 16 proc. częściej wtedy, kiedy stężenie pyłów było wysokie.
Zanieczyszczone powietrze może przyczynić się także do wolniejszego rozwoju płodu, wystąpienia u niego wad rozwojowych oraz do wcześniejszego porodu.
Wpływ smogu na późniejsze życie dziecka
Dzieci, które w okresie prenatalnym były narażone na ekspozycję na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne znajdujące się w smogu, częściej zapadały na infekcje dróg oddechowych, częściej cierpiały na astmę oraz nawracające zapalenia oskrzeli i płuc. Z badań wynika także, że dzieci narażone na oddychanie smogiem mają niższą objętość płuc w porównaniu do rówieśników nie narażonych na zanieczyszczenia powietrza. Różnica ta wynosi około 100 ml.
Niektóre badania wykazują także, że dzieci narażone na smog w okresie płodowym mają niższy iloraz inteligencji niż ich rówieśnicy, którzy nie byli narażeni na zanieczyszczenia.
Wpływ smogu na samopoczucie ciężarnej
Oddychanie zanieczyszczonym powietrzem można porównać do palenia papierosów, które jak wiemy, ma destrukcyjny wpływ na samopoczucie, rozwój płodu oraz zdrowie. Smog negatywnie oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy, powodując (tak naprawdę nie tylko u ciężarnych, ale u każdego) bóle głowy, problemy z koncentracją i pamięcią, stany depresyjne. Pogorszenie zdolności poznawczych i gorsze samopoczucie to tylko wierzchołek góry lodowej – smog może powodować także zaostrzenie astmy, częstsze infekcje układu oddechowego, problemy z układem krążenia oraz zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów.
Zanieczyszczenia powietrza mogą powodować także nasilenie się dolegliwości związanych z pierwszym trymestrem ciąży, takich jak nudności i wymioty. Powodują także osłabienie organizmu i zwiększają podatność na infekcje sezonowe. Bardzo często wdychanie smogu prowadzi także do stanów depresyjnych.
Z czego składa się smog?
Zanieczyszczenia powietrza widoczne gołym okiem, czyli wspomniany smog kwaśny, składają się z:
- pyłów zawieszonych PM10 oraz PM2.5 – są to cząstki stałe i substancje ciekłe, które unoszą się w powietrzu – zaliczamy do nich m. in. metale ciężkie, kadm, nikiel, ołów, siarka, azbest. Szczególnie niebezpieczne są pyłu PM2.5, ponieważ ich rozmiary są bardzo małe przenikają z płuc przez pęcherzyki płucne do krwiobiegu i wpływają negatywnie na pracę narządów. Mogą także przenikać do mózgu, powodując w nim stany zapalne;
- benzo(a)piren – inaczej benzoalfapiren, w skrócie BaP zaliczany jest do grupy wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Emitują go stare piece i kotły grzewcze (podczas spalania węgla, zwłaszcza gorszej jakości) oraz papierosy. Jest składnikiem pyłów zawieszonych opisanych wyżej, ale wyróżniamy go tutaj ze względu na bardzo szkodliwe działanie. Przenikając do krwiobiegu powoduje uszkodzenia narządów, może także działać rakotwórczo;
- tlenek węgla (CO) – inaczej nazywany czadem. Oddychanie nim powoduje nudności, wymioty, osłabienie, a wysokie stężenie może spowodować nawet uszkodzenie serca;
- dwutlenek azotu (NO2) – podrażnia drogi oddechowe powodując kaszel oraz negatywnie wpływa na oczy. Długotrwała ekspozycja przyczynia się do infekcji oddechowych oraz do zaostrzenia astmy lub innych chorób płuc;
- dwutlenek siarki (SO2) – aerozole siarczanowe w reakcji z wodą tworzą kwas siarkowy, który może znajdować się w deszczu. Duże stężenie dwutlenku siarki jest szkodliwe zwłaszcza do układu oddechowego, podrażnia także błony śluzowe nosa i gardła;
- ozon (O3) – wyższe stężenie ozonu odnotowuje się na ogół po ulewnych deszczach lub burzach, przy wysokim stężeniu może powodować senność, bóle głowy, a nawet przyczynić się do obniżenia ciśnienia tętniczego;
- benzen (C6H6) – należy do grupy węglowodorów aromatycznych, naturalnie występuje w przyrodzie, jednak za jego podwyższone stężenie odpowiada głównie emisja zakładów przemysłowych (spalanie oleju i węgla). Ma właściwości kancerogenne i mutagenne;
- dwutlenek węgla (CO2) – jego zbyt wysokie stężenie może prowadzić do rozwoju różnych chorób, w tym nowotworów oraz do obrzęku mózgu.
Jak walczyć ze smogiem? Raczej jak się przed nim chronić
Walka ze smogiem może być prowadzona na skalę jednostkową (każdy z nas może zmienić samochód na rower lub zrezygnować ze starego diesla), ale to państwo powinno zadbać, aby duże zakłady przemysłowe zmuszone były do ograniczenia emisji zanieczyszczeń. Nie jest to łatwe – podobnie, jak nie jest proste zachęcenie ludzi do wymiany starych pieców grzewczych (tzw. kopciuchów) na nowe, elektryczne. Zawsze jednak, w sytuacji gdy widzimy, że ktoś pali śmieciami, powinniśmy zgłosić to na straż miejską. Palenie „byle czym” jest prawnie zabronione właśnie ze względu na przyczynianie się do zanieczyszczeń powietrza szkodliwych dla wszystkich.
Ochrona przed smogiem: maski antysmogowe i unikanie ekspozycji
Podstawowym elementem walki ze smogiem jest noszenie maski antysmogowej, ze specjalnymi filtrami nieprzepuszczającymi pyłów PM2.5. Warto także kupić maskę z warstwą węgla aktywnego, która chroni przed zanieczyszczeniami gazowymi. W masce należy regularnie wymieniać filtry.
W przypadku dużych przekroczeń norm należy unikać także wychodzenia z domu, wietrzenia pomieszczeń, a w samochodzie włączać wentylację na obieg zamknięty, aby jak najmniej oddychać zanieczyszczeniami.
W domu warto mieć dobrej jakości oczyszczacz powietrza (m. in. z filtrami HEPA) i również dbać o to, aby regularnie wymieniać w nim filtry.
Dietą w toksyny
W utrzymaniu prawidłowej odporności organizmu oraz w celu zapobiegania szkodliwemu działaniu toksyn warto zadbać o dobrze zbilansowaną dietę, bogatą w warzywa. Najzdrowszymi rodzajami diet są diety DASH i śródziemnomorska, które pomagają ograniczać ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych. Kobiety ciężarne, jeśli nie ma przeciwwskazań (np. cukrzycy ciążowej) również mogą takie diety stosować.
W jadłospisie powinny znaleźć się przede wszystkim produkty bogate w antyoksydanty (witamina A i E oraz selen), które eliminują wolne rodniki. Warto także zadbać o prawidłowe stężenie witaminy C w organizmie, która jest nie tylko przeciwutleniaczem, ale także ułatwia przyswajanie żelaza.
Dieta powinna zawierać także duże ilości kwasów tłuszczowych z grupy omega, a suplementować można dodatkowo witaminę D. Oczywiście kobiety ciężarne powinny przed wdrożeniem jakiejkolwiek suplementacji lub dużych zmian w diecie skonsultować się z lekarzem.
Rośliny oczyszczające powietrze
Niektóre rośliny, które można z powodzeniem hodować w domu, wspomagają oczyszczanie powietrza z toksyn. Na liście roślin neutralizujących zanieczyszczenia powietrza znalazły się: skrzydłokwiat, bluszcz pospolity, sansewiera gwinejska (popularne „języki teściowej”), dracena, gerber Jamesona, rapis wyniosły, anturium Andrego.
Praktyczne porady
- Oddychaj nosem – jest on naturalnym filtrem powietrza.
- Pilnuj, aby okna były zamknięte, jeśli dopuszczalne normy stężenia smogu są przekroczone.
- Unikaj spacerowania obok ruchliwych ulic.
- Dużo pij – część zanieczyszczeń przyklei się do gardła i nie trafi do płuc.
- Jak najczęściej wyjeżdżaj za miasto, aby oddychać świeżym powietrzem.
- Odwiedzaj kopalnię soli w Wieliczce – tam powietrze jest bardzo czyste i można odetchnąć pełną piersią. Można także korzystać z wizyt w grocie solnej.
Źródła
- Ł. Adamkiewicz, N. Matyasik, Smog w Polsce i jego konsekwencje, Polski Instytut Ekonomiczny 2019 [dostęp: https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2020/03/PIE-WP_5-2019.pdf];
- https://krakowskialarmsmogowy.pl/03-wplyw-na-zdrowie/